Zeilschip de Endurance van ontdekkingsreiziger Ernest Shackleton is gevonden en wat is ze nog gaaf! De Endurance ligt al meer dan 100 jaar op de bodem van de Weddellzee, niet te verwarren met de Waddenzee. Maar een stukje verderop, vlakbij Antarctica. Het blakende voorbeeld waarom zeilschepen en dan met name die van hout niet gemaakt zijn om door ijs te varen. Maar waarom eigenlijk niet? Wat is er gebeurd en hoe kan het dat het scheepswrak van de Endurance er nu nog net zo uitziet als op de dag dat ze verging?
Wie was Ernest Shackleton?
De Britse ontdekkingsreiziger Ernest Shackleton wijde zijn leven aan het ontdekken van het poolgebied. Als tiener stopte hij met school en ging mee op de koopvaardij. Hij klom binnen enkele jaren op van matroos tot eerste stuurman. In 1898 haalde hij zijn kapiteins brevet. Twee jaar later maakte hij kennis met de zoon van een van de belangrijkste sponsors van de Discovery-expeditie, een beroemde poolexpeditie. Shackleton slaagde erin zich door diens vader te laten voordragen als lid van de expeditie, en hij mocht mee als derde officier.

Tijdens deze poolexpeditie werd Shackleton ernstig ziek en werd teruggestuurd naar Engeland. Later had hij veel kritiek op de publicatie van Robert Falcon Scott over de reis en werd niet meer uitgenodigd om deel te nemen aan een volgende expeditie. Hij besloot zelf een expeditie te organiseren om het poolgebied verder te ontdekken, die poging mislukte en ook Scott, inmiddels zijn rivaal, kwam bij een soortgelijke missie om het leven.
De Trans arctische expeditie met zeilschip de Endurance
Zijn volgende expeditie in 1914 was grootser dan ooit! Hij wilde niet alleen het poolgebied bereiken maar Antarctica doorkruisen. Niet alleen met zijn eigen zeilschip de Endurance maar ook met een ander schip de Aurora. Met de Endurance wilde hij via de Weddellzee varen en de Aurora zou via een andere route over de Rosszee oversteken. Hij wilde onderzoek doen vanaf zijn eigen Endurance en zo naar het andere schip varen. Dit liep echter anders dan gepland.
Het vergaan van Shackleton’s zeilschip de Endurance
Nog voor het bereiken van de eerste baai, de Vashelbaai stak er een poolstorm op. De Endurance zocht beschutting achter een groot ijsschots en voer na enkele dagen weer uit, toen het weer beter leek te worden. Algauw kwamen ze nauwelijks nog vooruit en raakte vast in het zee-ijs.

De Endurance heeft maanden vast gezeten, en het lukte niet voor het invallen van de Poolwinter vrij te komen. Shackleton hoopte alsnog los te komen uit het ijs, bij het inzetten van de dooi. Tevergeefs, de beweging van het pakijs oefende een fatale druk uit op het schip en algauw was hij gedwongen het te verlaten en zijn kamp op te slaan op het ijs. Een maand later verging het schip.
De Endurance zonk onder luid gekraak en toeziend oog van de voltallige bemanning. Iets dat uitzonderlijk was, in de tijd waarin de meeste schepen met man en muis vergingen in de woeste wereldzeeën. Na een barre tocht deels te voet over het ijs en deels in de open reddingssloepen van de Endurance, bereikten Shackleton en zijn bemanning het onbewoonde Elephant eiland.
Van daaruit is Shackleton met drie bemanningsleden in een geïmproviseerde sloep naar South-Georgia gevaren, waar het andere schip de Aurora op hen wachtte en pikte later de achtergebleven bemanning op. Wonderbaarlijk genoeg overleefden alle opvarende van de Endurance deze maandenlange ijskoude beproeving.
Hoe kan IJs een schip verpletteren
Tegenwoordig zijn er ijsbrekers en schepen van staal die uitgerust worden met de nodige bescherming en door hun vorm, ijs kunnen breken voor de boeg van het schip. De eerste ijsbreker stamt uit de jaren dertig van de vorige eeuw. Deze werd ingezet om het ijs in de grachten van het Belgische Brugge te breken, waar men het water hard nodig had en het ijs funest was.

In gebieden waar veel IJs rond drijft en de wind een grote rol speelt treed er een soort bankschroef werking op. Dit houdt in dat ijsschotsen aan twee kant tegen het schip aan geduwd worden onder invloed van de wind en het getij. Hierdoor wordt het schip letterlijk verpletterd door de enorme duwende kracht van het drijvende ijs.
Ondanks dat ze de Endurance hadden uitgerust met extra bescherming zoals dubbele beplanking aan de romp en versterkte dwarsbalken in het schip om zo beter door het ijs te kunnen duwen, waren houten zeilschepen uit die tijd niet opgewassen tegen het ijselijke natuurgeweld.
De Endurance nog in goede conditie
Het moet een pijnlijk gezicht zijn geweest om staand op het ijs de Endurance gekraakt te zien worden als een walnoot. Ze zonk en bleef meer dan 100 jaar op 3 kilometer diepte liggen. De locatie zo dicht bij het poolgebied, in het ijskoude water waar organisme niet overleven zorgt ervoor dat ze nauwelijks is aangetast. Maritiem archeoloog Mensun Bound noemt het schip “veruit het mooiste houten scheepswrak ooit”. Dat kun je helaas niet zeggen van de meer dan duizend Nederlandse scheepswrakken die wereldwijd zijn ontdekt.
Wie heeft zeilschip de Endurance gevonden?
Het was een behoorlijk zware zoektocht om de Endurance in kaart te brengen. Het initiatief hiervoor kwam van de Falklands Maritime Heritage Trust. Onder leiding van Pool Geograaf John Shears reisde de Zuid-Afrikaanse ijsbreker Agulhas II af naar de Weddellzee bij Antartica. Aan boord waren twee op afstand bedienbare onderzeeërs mee, die werden ingezet om het scheepswrak van de Endurance te lokaliseren en te filmen.
Authentieke zeilschepen vandaag de dag
Ten tijde dat Shackleton met zijn schip de Endurance vertrok richting het poolgebied, voeren de Lotus en de Waterwolf ook al rond. Een idee waarvan je fantasie een beetje op hol slaat. De Lotus gebouwd in 1889 en de Waterwolf uit 1898 waren er zelfs eerder dan de Endurance. Dit geldt voor veel van de voormalige vrachtschepen onder zeil, die vandaag de dag nog varen over het IJsselmeer en de Waddenzee.
De schepen waarbij je tegenwoordig aan boord stapt voor een zeilvakantie zijn vaak de eerste of tweede generatie stalen zeilschepen. Gebouwd eind 19de of begin 20ste eeuw. Het behoeft geen uitleg waarom staal verkozen werd boven hout maar het duurde wel even voordat er ontdekt werd hoe je van staal een drijvend schip kon maken. Tot die tijd werden alle schepen tenslotte van hout gemaakt.
Wil je ook eens mee zeilen op een antiek zeilschip?
Een poolexpeditie op een platbodem schip wordt lastig maar mee maken hoe het is om op een authentiek zeilschip op zee te varen, dat kan wel! Beleef hoe het moet zijn geweest voor bemanning op expeditie reizen in de vorige eeuw maar dan met alle luxe van vandaag! Hijs de zeilen, bestuur het schip en help met navigeren. Dat kan allemaal tijdens een zeilreis aan boord van een van onze antieke zeilschepen.
Overigens behoren lekker luieren, helpen koken of de schipper aanwijzingen geven ook tot veel gedane activiteiten aan boord. Kom met je collega’s een dagje aanpoten en doe alsof je Shackleton zelf bent. Neem je familie mee voor een bijzonder weekend naar een van de Waddeneilanden of leer nieuwe vrienden kennen tijdens een langere zeilreis. Neem even contact met ons op voor meer informatie of het boeken van je eigen expeditie.