De bijzondere geschiedenis over het ontstaan van het IJsselmeer

Het IJsselmeer is een groot zoetwatermeer midden in Noord Nederland. Het is afgesloten van de Waddenzee door een kunstmatig aangelegde dam genaamd ‘de Afsluitdijk’.

Het IJsselmeer is niet alleen heel geliefd onder fervente zeilers. Het is ook wereldberoemd door de kunstmatig aangelegde schiereilanden, polders en de pittoreske oude haven steden. We hebben de 10 leukste havensteden rondom het IJsselmeer hier voor je op een rij gezet.

De ontwikkeling van dit natuurlijke meer is niet vanzelf gegaan. Overstromingen en veel politiek getouwtrek moesten overwonnen, om dit kleurrijke gebied met noeste arbeid en vakkundig waterbeheer te laten worden wat het nu is.     

Het IJsselmeer in vroegere tijden 

Het IJsselmeer was in de tijd van de Romeinen een verzameling van heel veel kleine meren. Ze noemde dit uiteindelijk “Almaere” wat vrij vertaald kan worden naar “alle meren”. Door de stijging van de zeespiegel gingen de kleine meren op in één grote binnenzee die direct in contact stond met de Waddenzee.

Deze normaal gesproken rustige binnenzee was een thuishaven voor vele vissoorten, waaronder zelfs zeehonden, waardoor vissersdorpjes als snel transformeerde tot havensteden. Je hoefde maar een klein stukje de binnenzee op en je vissersnet zal vol met vangst door een rijke vishandel in het hele land tot stand bracht.

In de Gouden Eeuw was de binnenzee een heel beschermde in en uitgang naar Amsterdam voor de vele VOC schepen die al plunderend de wereld veroverde. Daarom zijn er in elke havenstad rondom het IJsselmeer & Markermeer nog steeds vele VOC handelshuizen uit de 16de te vinden, waar de vergaarde handelswaar verhandelt werd.   

In de 19de eeuw veranderde er veel in en rondom de binnenzee waardoor het IJsselmeer geworden is wat het nu is. Men kreeg te maken met het Noordzeekanaal, er was te weinig vis over om te vangen en er kwamen steeds meer en grotere overstromingen.

De aanleg van het Noordzeekanaal

Amsterdam was inmiddels verworden tot het centrum van Nederland. Om niet alle handelsschepen om de kop van Noord Holland te laten varen werd besloten een doorgang van Amsterdam naar de Noordzee te maken. Hierdoor werden de havensteden rondom de toen nog binnenzee minder relevant. 

Leegvissen van de binnenzee van Nederland

Door de grote vraag naar vis en de groei van de profiterende havensteden werd er steeds meer vis gevangen. Uiteindelijk zorgde dit ervoor dat er bijna geen vis meer te vinden was in de binnenzee van Nederland.

Het zorgde er ook voor dat de agricultuur in Nederland een boost kreeg. De Nederlandse boer werd ineens onmisbaar in het land. Misschien is dat ook de reden dat wij niet de viseters, maar de aardappel eters worden genoemd. De beroemde Vincent van Gogh maakte hier in die tijd zelfs een gelijknamig schilderij van.  

Steeds meer en grotere overstromingen rondom de binnenzee

Het grootste probleem dat steeds erger werd waren de vele overstromingen rondom de Zuiderzee. Al in de 16de eeuw vormde dit een probleem en waren er al plannen om hier iets aan te doen, maar deze kregen nooit prioriteit. 

De Nederlandse kennis over watermanagement was in de 19de eeuw al toonaangevend. Dat is ook logisch voor een land omringt door dijken dat voor 70% onder het zeeniveau ligt. Men wilde die watermanagement kennis gebruiken om de Zuiderzee volledig in te dammen met een grote dijk en delen in te polderen voor landbouwgrond.

In 1916 brak er hongersnood uit. Door de eerste wereldoorlog werd de handel in voedsel met omringende landen onmogelijk en groeide de noodzaak om zelfvoorzienend te worden hierin, er moest meer landbouwgrond komen. Alsof dat niet erg genoeg was, braken de dijken rondom de normaal gesproken rustige Zuiderzee voor de zoveelste keer door. Dit keer moesten zelfs de koeien tot aan het 10 kilometer verder gelegen Amsterdam gebracht worden om veilig te zijn van het wassende water, de maat was vol. Er moest een dijk komen. Er werd gekozen voor het velen jaren eerder ingediende plan van ingenieur Lely: ‘De Zuiderzeewerken’ dit idee omvatten een geheel van projecten waarmee de Zuiderzee werd afgesloten tot het IJsselmeer en gedeeltelijk werd ingepolderd.

De Afsluitdijk en het IJsselmeer

De binnenzee van Nederland zou worden afgesloten tussen het Noord Hollandse Den Oever en het Friese stadje Zurich. Ondanks dat deze twee steden in twee provincies met een totaal andere cultuur en karakter liggen, moest er toch worden samengewerkt. 

Gelukkig betekende werk in die tijd een inkomen dat hard nodig was waardoor de culturele verschillen letterlijk en figuurlijk overbrugt konden worden. Na 6 jaar scheppen en slepen met kruiwagens vol puin en modder lag er de Afsluitdijk. 30 Kilometer dijk die de Zuiderzee voorgoed in een meer zou veranderen. 

“Eens ging de zee hier tekeer, maar die tijd komt niet weer. Zuiderzee heet nou IJsselmeer. Een tractor gaat er nou greppels graven. ‘k Zie tot de horizon geen schepen meer” -De Zuiderzee ballade-

Het ontstaan van het IJsselmeer door de afsluitdijk in Nederland

De gevolgen van de aanleg van de Afsluitdijk

Het doel van de Afsluitdijk was niet alleen om de Zuiderzee te temmen maar vooral ook om meer landbouwgrond te creëren voor de explosief groeiende bevolking van Nederland, na de eerste wereldoorlog. Dit werd gedaan door kunstmatige polders aan te leggen en overstromingen te voorkomen. Als bijkomstigheid stond Nederland weer in het nieuws als grootste watermanagement expert ter wereld. Nooit eerder was een binnenzee van deze omvang ingedamd. Maar het is tot de dag van vandaag onduidelijk of de gekozen oplossing meer voordelen dan nadelen teweeg heeft gebracht.

Er is altijd al de vraag geweest of de kosten tegen de baten op zouden wegen. Dat zou ook het geval geweest zijn bij andere oplossingen zoals de dijken rondom de binnenzee grondig te versterken. Waar men onvoldoende rekening mee gehouden heeft bij de aanleg van het IJsselmeer & het Markermeer, o.a. door het bouwen van de Afsluitdijk, zijn de vissen en de vissers.

Veel vis komt niet meer voor in het IJsselmeer

Het zoute water veranderde al snel naar brak water en werd uiteindelijk zoet water. Een onmogelijke leefomgeving voor veel zoutwatervissen waardoor de haring, spiering, ansjovis, bot en alle garnalen, die al snel uit het IJsselmeer verdwenen. Alleen de paling bleef nog over. Maar van de palingvangst konden onmogelijk alle vissers overleven.    

Visser rondom het IJsselmeer hadden geen werk meer.

Eeuwen hadden de vissers generatie na generatie voor de aanvoer van vis gezorgd. Door de combinatie van te veel vissen en het verdwijnen van zoveel vissoorten door het zoete water, zaten ze ineens zonder werk.

Na vele protesten werd er wel de ‘Zuiderzee Steun’ vanuit de overheid beloofd. Dit zou een toereikende staatssteun moeten zijn om gedupeerde vissers te compenseren, maar voor de meerderheid was het een druppel op de gloeiende plaat. 

Noodgedwongen verplaatste ze zich naar de Zaanstreek waar toen nog volop nijverheid was. Dit eerste industriegebied van Europa bood voor velen wel een inkomen, maar het zorgde voor weinig plezier. Het vrije vissers beroep inruilen voor een fabriek vol met regels was niet iets waar je deze ambachtsmensen blij mee maakt. 

Door een klein stoffig raampje naar buiten kijken is toch net iets anders dan de ruwe wind op het voordek van een Botter tegen je gezicht te voelen.   

 

 

 

Zeilen op het IJsselmeer of het Markermeer

Ondanks dat het triest is dat een hele generatie vissers bijna ten onder ging door de aanleg van de Afsluitdijk, zijn er ook voordelen. Het IJsselmeer en Markermeer zijn een van de favoriete plekken voor zeilers. Of je nu met een groep vrienden, je familie of alleen wilt zeilen, het is allemaal mogelijk. Ervaar zelf hoe het is om op een klassieke Tjalk of Klipper de mooiste plekken rondom het IJsselmeer en het Markermeer te ontdekken.

Nederland beschikt nog steeds over een vloot van meer dan 300 traditionele schepen die vroeger gebruikt werden op de binnenzee en langs de kust. Deze schepen zijn door zeilfanaten gemoderniseerd en omgebouwd om groepen mensen mee uit zeilen te nemen op de Waddenzee, het IJsselmeer en het Markermeer. Wil je ook een reis langs de havensteden van het IJsselmeer, klik dan hier.